بیماری‌های شبکیه

رتینوپاتی زمینه‌ای مرحله اول: رتینوپاتی دیابتی است. در این مرحله عروق کوچک در پرده شبکیه صدمه دیده و مایع یا خون از آنها نشت می‌­کند. مایع نشت کرده باعث تورم پرده شبکیه شده و یا رسوباتی بنام اگزودا را ایجاد می­‌نماید. با اینکه این مرحله معمولاً روی دید تاثیری نمی‌­گذارد اما ممکن است بعداً به مراحل شدیدتری که منجر به کاهش دید می‌­شود تبدیل شود. از این‌رو رتینوپاتی زمینه‌ای به عنوان یک علامت هشداردهنده محسوب می‌­شود. گاهی مایعی که نشت کرده است در مرکز دید جمع می‌­شود. مرکز دید مسئول دیدن جزئیات ریز اشیا می‌­باشد (مثلاً حروف یا اعداد). این مسئله بنام تورم مرکز دید خوانده می‌­شود و ممکن است سبب شود خواندن یا انجام کارهای نزدیک مشکل­‌تر شود.

رتینوپاتی پرولیفراتیو (تکثیری): حالتی است که رگ‌های خونی جدید و غیرطبیعی روی سطح شبکیه رشد می‌­کنند. این پدیده “نئوواسکولاریزاسیون –Neovascularization” خوانده می‌شود. این عروق جدید دیواره ضعیف­‌تری داشته و شکننده هستند و ممکن است منجر به خونریزی شوند. زجاجیه ماده شفاف و ژله مانندی است که مرکز چشم را پر می‌­کند. خون نشت کرده باعث کدر شدن زجاجیه شده و به صورت نسبی عبور نور از مردمک به پرده شبکیه را مانع می‌شود در نتیجه تصویر تار و درهم می‌­شود. این رگ‌های خونی غیرطبیعی ممکن است تبدیل به بافت سفتی شده که شبکیه را از پشت چشم جدا کنند و باعث جداشدگی پرده شبکیه شوند که در صورت عدم درمان می‌­تواند منجر به کاهش شدید دید و کوری شود. رگ‌های خونی غیرطبیعی همچنین ممکن است اطراف مردمک، روی عنبیه (قسمت رنگی چشم) رشد کرده و با افزایش فشار داخل چشم باعث ایجاد آب سیاه شود. رتینوپاتی دیابتی تکثیری پرولیفراتیو شدیدترین نوع بیماری شبکیه ناشی از دیابت می‌­باشد. حدود 20% افراد دیابتی به آن مبتلا می‌­شوند.

رتینوپاتی دیابتی باعث رشد رگ‌های خونی غیرطبیعی در شبکیه چشم می‌شود. لذا باعث بروز مشکلات جدی در بینایی شما می‌گردد که عبارتند از:

1. خونریزی زجاجیه چشم

زجاجیه ماده ژله‌مانند شفافی است که وسط چشم را پر کرده است. رگ‌های خونی جدید تشکیل شده در رتینوپاتی ممکن است باعث خونریزی در زجاجیه شوند. اگر میزان خونریزی کم باشد، فقط لکه‌ها یا خطوط سیاهی در جلوی چشم خود می‌بینید (مگس‌پران چشم). در موارد شدید خونریزی، خون حفره زجاجیه را پر کرده و به‌طور کامل جلوگیری دید شما را می‌گیرد.
خونریزی زجاجیه معمولاً به خودی خود باعث کاهش بینایی دائمی نمی‌شود. اغلب اوقات خون طی چند هفته یا چند ماه از چشم‌ها پاک می‌شود و بینایی شما وضوح قبلی را به‌دست می‌آورد، مگر اینکه شبکیه چشم آسیب دیده باشد. سرانجام رتینوپاتی دیابتی، گلوکوم و یا هر دو، باعث از دست دادن کامل بینایی یا کوری می‌شود.

2. جدا شدن شبکیه چشم

رگ‌های خونی غیرطبیعی که در اثر رتینوپاتی دیابتی رشد می‌کنند، باعث ایجاد بافت زخمی روی شبکیه می‌شوند. این بافت زخمی باعث کشیده شدن شبکیه از عقب چشم و در نتیجه جدا شدن آن می‌شود. این عارضه باعث ایجاد لکه‌های شناور در چشم (مگس‌پران چشم)، دیدن جرقه نور در چشم (جرقه چشمی) و کاهش شدید بینایی می‌شود.

3. گلوکوم یا آب سیاه چشم

رگ‌های خونی جدیدی که در چشم رشد می‌کنند، مانع از جریان طبیعی مایعات به خارج از چشم می‌شوند. در نتیجه فشار داخل چشم زیاد شده و باعث بروز گلوکوم می‌شود. این فشار زیاد باعث آسیب عصب بینایی که تصاویر دیده شده را از چشم به طرف مغز می‌برد، می‌شود.

4. کوری

سرانجام رتینوپاتی دیابتی، گلوکوم و یا هر دو، باعث از دست دادن کامل بینایی یا کوری می‌شود.

رتینوپاتی (مشکلات شبکیه) در نوزادان نارس (Retinopathy of Prematurity – ROP) که به آن Retrolental Fibroplasia نیز گفته می‌شود می‌تواند سبب کوری شود. این بیماری در گذشته ناشی از استفاده از مقادیر زیاد اکسیژن در دستگاه‌هایی بود که نوزادان نارس در آنها نگهداری می‌شدند ولی امروزه با پیشرفت در روش‌های نگهداری از نوزادان نارس، بروز این بیماری کمتر شده است. عواملی که نوزاد را در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به رتینوپاتی قرار می‌دهند کم بودن وزن هنگام تولد (کمتر از 1/5 کیلوگرم) و زایمان زودرس (هفته 26 تا 28) هستند.

در کودکان نارس رشد و تکامل عروق خونی شبکیه دچار اشکال بوده و عروق خونی غیر طبیعی شروع به رشد می‌کنند. مشکل رشد عروق غیرطبیعی که به آن نئوواسکولاریزاسیون نیز می‌گویند این است که اکسیژن کافی به شبکیه نمی‌رسانند.

رتینوپاتی در نوزادان نارس بسته به شدت بیماری به 5 درجه تقسیم می‌شود. پیشرفت بیماری به درجات آخر می‌تواند سبب ایجاد زخم در شبکیه و عوارضی نظیر جداشدگی شبکیه، خونریزی زجاجیه، انحراف چشم، و تنبلی چشم شود. بسیاری از نوزادان مبتلا به رتینوپاتی دچار نزدیک‌بینی خواهند شد.

از آنجا که نوزاد نمی‌تواند علائم خود را بگوید والدین، متخصص کودکان و نوزادان و چشم پزشک باید متوجه عوامل خطری که احتمال ابتلا به این بیماری را زیاد می‌کنند باشند. این عوامل عبارتند از:

• کم بودن وزن هنگام تولد (1/5 کیلوگرم یا کمتر)
• نیاز به اکسیژن در هفته اول پس از تولد
• وجود مشکلی در سلامتی نوزاد بلافاصله پس از تولد

کودکانی که در نوزادی به این بیماری مبتلا شده‌اند باید از نظر علائم زیر که ممکن است نشانه‌هایی از ابتلا باشند مورد توجه قرار گیرند:

• نگه داشتن اجسام نزدیک چشم
• مشکل در دیدن فاصله دور
• بستن و تنگ گردن یک چشم
• بی میلی نسبت به استفاده از یک چشم
• ضعف دید (که قبلاً توسط پزشک تشخیص داده نشده)
• افت ناگهانی دید
• انحراف چشم

دژنراسیون ماکولا (AMD or ARMD) شایع‌ترین علت کوری در جهان است! در این بیماری ماکولا یا لکه زرد تخریب می‌شود. ماکولا قسمت حساس به نور شبکیه و مسئول دید مستقیم و واضح است که برای کارهای دقیق مثل خواندن و رانندگی لازم است.

دژنراسیون ماکولا بر دو نوع است: خشک (Dry) و تَر (Wet). نوع خشک شایع‌تر بوده و حدود %90 بیماران به این نوع مبتلا می‌شوند. نوع تَر معمولا با کاهش دید شدیدتر و جدی‌تری همراه است.

دژنراسیون ماکولا در افراد بالای 65 سال شایع‌تر بوده و زنان بیشتر به این بیماری مبتلا می‌شوند. اکثر موارد این بیماری با افزایش سن به‌وجود می‌آیند. این بیماری می‌تواند عارضه بعضی داروها نیز باشد. همچنین به نظر می‌رسد ارث نیز در ابتلا به این بیماری نقش داشته باشد.

دژنراسیون ماکولا می‌تواند سبب کاهش دید تدریجی یا ناگهانی شود. اگر خطوط مستقیم را موج‌دار می‌بینید، دیدتان تار است، یا لکه‌های تیره در مرکز دید خود می‌بینید احتمال دارد که دچار علائم اولیه دژنراسیون ماکولا شده باشید. در بسیاری موارد قبل از اینکه بیمار دچار علائم شود چشم پزشک علائم اولیه بیماری را در معاینه تشخیص می‌دهد. این کار معمولاً از طریق تست میدان بینایی صورت می‌گیرد.

در دژنرسانس ماکولا دید مرکزی مختل شده و بیمار در مرکز دید خود لکه‌ای سیاه می‌بیند.

علت دقیق این بیماری هنوز شناخته نشده است. نوع خشک ممکن است بر اثر پیر و نازک شدن بافت ماکولا، رسوب رنگدانه‌ها در ماکولا، و یا ترکیبی از این دو ایجاد شود. در نوع تَر عروق خونی جدید در زیر شبکیه رشد کرده و خون و مایع از آنها نشت می‌کند. این نشت سبب مرگ سلول‌های شبکیه شده و باعث ایجاد نقاط کور در دید مرکزی می‌شود.

عواملی که شانس ابتلا به بیماری را افزایش می‌دهد عبارتند از: سابقه خانوادگی، مصرف سیگار، فشار خون بالا، دوربینی و چاقی.

بسیاری از پژوهشگران و چشم پزشکان معتقدند که بعضی از مواد غذایی نظیر روی، لوتئین، زیگزانتین (Xyxantine) و ویتامین‌های A، C و E به کاهش خطر ابتلا به بیماری کمک کرده و یا پیشرفت AMD خشک را کند می‌کنند. چربی‌ها نیز ممکن است در این میان نقش داشته باشند. در مطالعه‌ای که نتایج آن در شماره آگوست 2001 مجله چشم پزشکی Archive of Ophthalmologoy چاپ شده است نتیجه‌گیری شده است که مصرف اسیدهای چرب امگا-3 که در ماهی به میزان فراوانی یافت می‌شود اثر حفاظتی در مقابل دژنراسیون ماکولا دارد. از سوی دیگر، مصرف اسیدهای چرب امگا-6 که در روغن‌های نباتی یافت می‌شوند خطر ابتلا را افزایش می‌دهد. بعضی از موارد دژنراسیون ماکولا عارضه‌ای از داروهای سمی نظیرکلروکین (دارویی ضد مالاریا) یا فنوتیازین‌ها (دسته‌ای از داروهای روانپزشکی) هستند.

آیا هرگز برایتان پیش آمده است که هنگام خیره شدن به یک زمینه صاف (مثلاً یک کاغذ سفید یا آسمان آبی) متوجه ذرات کوچک غبار مانندی شوید که جلوی چشمتان بالا و پایین می‌روند و هرچه پلک می‌زنید باز هم مثل یک سایه کوچک در جلوی چشمتان قرار دارند؟ این سایه‌های مزاحم را اصطلاحاً مگس‌پران می‌گویند. معمولاً با حرکت دادن چشم مگس‌‌پران هم حرکت می‌کند اما چون جهت حرکت آن در خلاف جهت حرکت چشم می‌باشد نمی‌توان آن را با چشم تعقیب کرد.

مگس‌پران (Floaters and Flashes) در حقیقت سایه کدورت‌های موجود در مایع زجاجیه است که روی شبکیه می‌افتد و به‌صورت یک سایه تیره دیده می‌شود. این کدورت‌ها ممکن است ناشی از چسبندگی و ضخیم شدن رشته‌های زجاجیه، جمع شدن سلول‌های التهابی در زجاجیه و یا خونریزی در داخل چشم باشد.

زجاجیه چیست؟

زجاجیه مایع ژله مانندی است شبیه سفیده تخم‌مرغ خام که بخش اعظم داخل کره چشم (از پشت عدسی تا روی شبکیه) را پر کرده است و به حفظ ساختمان کروی چشم کمک می‌کند و شبکیه را در جای خودش نگه می‌دارد. ساختمان زجاجیه از یک شبکه اسفنجی متشکل از رشته‌های خیلی ظریف ایجاد شده که مقادیر فراوان آب و مواد محلول را در خود جای داده و به آن حالت ژله‌ای بخشیده است. رشته‌های موجود در زجاجیه در قسمت‌های خارجی‌ تر زجاجیه متراکم‌‌ترند و اتصالات نسبتاً محکمی به لایه‌های داخلی شبکیه دارند.

مگس‌پران عارضه بسیار شایعی است و با گذشت سن شیوع آن افزایش می‌یابد به طوریکه بیش از %70_60 افراد بالای 60 سال مگس‌پران را تجربه کرده‌اند. رشته‌های موجود در زجاجیه در بچه‌ها و افراد جوان معمولاً بسیار ظریف است و دیده نمی‌شود اما با بالا رفتن سن این رشته‌ها ضخیم‌تر می‌شوند و در بعضی جاها به هم می‌چسبند و باعث ایجاد کدورت می‌شوند که سایه این کدورت بر روی شبکیه به‌صورت مگس‌پران احساس می‌شود. به علاوه در بسیاری از افراد مسن بخشی از رشته‌های محیطی زجاجیه که به شبکیه متصل بوده و از جای خود کنده می‌شود و به داخل بخش‌های مرکزی زجاجیه می‌افتد. این حالت که آن را (جداشدگی خلفی زجاجیه) می‌نامند شایع‌ترین علت ایجاد مگس‌پران است. گاهی اوقات هم وجود التهاب داخل چشمی (یووئیت) سبب تجمع سلول‌های التهابی در زجاجیه می‌شود که باعث ایجاد مگس‌پران می‌شود. یک علت دیگر مگس‌پران وجود خونریزی در داخل زجاجیه است؛ مثلاً در افراد مبتلا به دیابت ممکن است خونریزی خفیف چشمی ابتدا به صورت یک مگس‌پران دیده شود.مگس‌پران در چه افرادی شایع‌تر است؟

• • افراد بالای 60 سال
  • افراد نزدیک‌بین
  • افرادی که سابقه جراحی چشمی (بخصوص جراحی آب مروارید) دارند.
  • افرادی که سابقه التهاب داخل چشمی (یووئیت) دارند.

در چشم‌پزشکی جرقه به معنای احساس وجود نور در میدان بینایی است وقتی که در حقیقت محرک نوری وجود ندارد. جرقه ممکن است به‌صورت خطوط درخشان صاعقه مانند یا به‌صورت اجسام ریز درخشنده به‌نظر برسد. جرقه ممکن است فقط در یک نقطه خاص میدان بینایی دیده شود و یا به‌صورت نقاط ریز متعدد در بخشی از میدان بینایی درآید. احساس دیدن جرقه معمولاً فقط چند ثانیه طول می‌کشد اما غالباً تکرار می‌شود. معمولاً در محیط‌های تاریک جرقه‌ها بیشتر تظاهر می‌کنند. به‌علاوه حرکات ناگهانی سر یا چشم‌ها ممکن است باعث دیدن جرقه شود.

همان‌طور که قبلاً گفته شد با افزایش سن رشته‌های زجاجیه ضخیم تر می‌شوند و به هم چسبندگی پیدا می‌کنند. این چسبندگی رشته‌های زجاجیه ممکن است باعث کشیده شدن پرده شبکیه گردد از آنجا که پاسخ سلول‌های شبکیه به محرک‌ها به‌صورت درک نور است هر عاملی که سلول‌های شبکیه را تحریک کند در مغز به عنوان نور تفسیر می‌شود. به همین علت وقتی شبکیه تحت کشش قرار گیرد جرقه‌های نوری دیده می‌شود.

بسیاری از افراد مدت‌ها مگس‌پران داشته‌اند و هیچ مشکل خاصی پیدا نکرده‌اند. مگس‌پرانی که سال‌های سال وجود داشته و تغییر خاصی پیدا نکرده است معمولاً خطری ندارد اما بروز مگس‌پران جدید می‌تواند ناشی از مشکلات جدی چشمی باشد. البته همان‌طور که گفته شد شایع‌ترین علت بروز مگس‌پران جدید (جداشدگی زجاجیه خلفی) است که به خودی خود خطری ندارد اما گاهی اوقات در حین جدا شدن زجاجیه بخشی از شبکیه نیز همراه با آن کنده می‌شود و باعث ایجاد سوراخ یا پارگی در پرده شبکیه می‌شود که می‌تواند سبب جدا شدن پرده شبکیه و مشکلات شدید بینایی شود. به‌طوری‌که قبلاً ذکر شد وجود جرقه معمولاً ناشی از کشش و تحریک شبکیه است، بنابراین در افرادی که اخیراً دچار جرقه شده‌اند احتمال ایجاد پارگی در پرده شبکیه وجود دارد. تشخیص علت ایجاد جرقه و مگس‌پران بدون معاینه دقیق چشم‌پزشکی امکان‌پذیر نیست بنابراین لازم است تمام افرادی که دچار جرقه هستند و یا مگس‌پران جدید پیدا کرده‌اند حتماً توسط چشم‌پزشک معاینه شوند. برای انجام معاینه ابتدا مردمک با استفاده از قطره‌های مخصوص باز می‌شود و سپس با استفاده از لنزها و وسایل مخصوص زجاجیه و شبکیه معاینه می‌شود. در صورتی‌که در معاینه هیچ مشکلی به جزء (جداشدگی زجاجیه خلفی) وجود نداشته باشد و شبکیه سالم باشد معمولاً خطری وجود ندارد و اقدام خاصی لازم نیست اما در مواردی که آسیبی به پرده شبکیه وارد شده باشد یا خونریزی یا التهاب داخل چشمی وجود داشته باشد باید درمان انجام شود. گاهی با یک نوبت معاینه نمی‌توان علت دقیق مگس‌پران را تشخیص داد. در این حالت معمولاً لازم است معاینه در فواصل 2 تا 3 هفته یک بار تکرار شود تا زمانی که مطمئن شویم علت خطرناکی وجود ندارد. یک نکته مهم آن است که جرقه حتی اگر با پارگی شبکیه همراه باشد معمولاً پس از چند روز تا چند هفته خود به خود از بین می‌رود؛ مگس‌پران هم حتی در صورت همراهی با پارگی شبکیه پس از چند هفته کوچک می‌شود. بنابراین در افرادی که جرقه یا مگس‌پران جدید ایجاد شده حتی اگر خود به خود خوب شده باشد لازم است معاینه کامل چشم انجام شود.

وقتی صحبت از کوررنگی می‌شود اغلب فکر می‌کنند منظور سیاه‌وسفید دیدن است درصورتی که این تصور کاملی نیست و فقط تعداد کمی از افراد مبتلا به کوررنگی، سیاه‌وسفید می‌بینند. اکثر ما نظرات مشابهی در رابطه با رنگ‌ها داریم. سوای از دسته بندی‌های متنوع رنگ‌ها و دانستن اسم‌های این تونالیته‌ها، درباره بازه‌های اصلی رنگ‌ها نظراتمان تقریبا یکسان است. اما گهگاه ممکن است پیش بیاید که با یک نفر در مورد تم اصلی رنگ یک وسیله بحث کنید. این متفاوت دیدن رنگ‌ها ممکن است در اثر کوررنگی باشد. وقتی صحبت از کوررنگی می‌شود اغلب فکر می‌کنند منظور سیاه‌وسفید دیدن است درصورتی که این تصور کاملی نیست و فقط تعداد کمی از افراد مبتلا به کوررنگی، سیاه‌وسفید می‌بینند. در کل کور رنگی به سه دسته تقسیم می‌شود. اختلال در تشخیص رنگ قرمز، اختلال در تشخیص رنگ آبی، دنیای کم‌رنگی یا سیاه و سفید.

کوررنگی به دلایل مختلفی مانند: کهولت سن، آب مروارید، ژنتیک و آسیب فیزیکی ممکن است ایجاد شده باشد. البته بیماری‌های شبکیه یا عصب بینایی هم می‌تواند اختلال دید رنگ ایجاد کنند. در نوع ژنتیکی اختلال در کروموزوم‌های X ایجاد می‌شود به همین دلیل در آقایان شایع‌تر است. به شکل میانگین آقایان ۵ تا ۸ درصد و خانم‌ها تنها ۰.۵ درصد احتمال ابتلا به کوررنگی دارند.

اختلال در تشخیص رنگ قرمز:

اغلب افراد مبتلا به کوررنگی در این دسته قرار دارند، آنها در تشخیص رنگ قرمز مشکل دارند ولی به این معنا نیست که نمی‌توانند رنگ‌ها را تشخیص دهند بلکه درصد قرمزی که می‌بینند متفاوت است. این افراد بیشتر در تشخیص رنگ آبی و بنفش به مشکل برخورد می‌کنند و اغلب رنگ‌ها را با سایه سبز می‌بینند.

اختلال در تشخیص رنگ آبی:

افراد کمتری به نسبت دسته اول به این اختلال مبتلا هستند. آن‌ها در تشخیص رنگ سبز مشکل دارند و رنگ‌ها را مایل به قرمز یا مایل به آبی می‌بینند. این افراد اغلب قادر به تشخیص رنگ زرد هم نیستند و آن را رنگی شبیه به کرمی می‌بینند.

دنیای کم‌رنگی یا سیاه و سفید:

تعداد کمی از انسان‌ها به این نوع از اختلال مبتلا هستند. بعضی قادر به تشخیص دو یا سه رنگ هستند و بعضی دیگر دنیا را خاکستری می‌بینند، این دسته در محیط‌های نورانی دیگر قدرت تشخیص رنگ ندارند.

تست‌های زیادی در اینترنت وجود دارد که تا حدودی می‌تواند به تشخیص این اختلال به شما کمک کند اما برای اطمینان به مراکز چشم پزشکی مراجعه کنید، آنجا تست‌های خیلی دقیق و مطمئنی در اختیار شما قرار می دهند و در صورت لزوم پزشک شما را راهنمایی خواهد کرد.

شبکیه یک بافت عصبی حساس به نور است که به‌صورت یک لایه نازک در داخل بخش خلفی کره چشم قرار گرفته است و نور را به پیام‌های عصبی تبدیل کرده به مغز می‌فرستد. بنابراین شبکیه یک نقش کلیدی در فرایند بینایی دارد.

پرده شبکیه بیشتر اکسیژن و مواد مصرفی خود را از یک لایه عروقی به نام مشیمیه (کوروئید) دریافت می‌کند که دور تا دور شبکیه را احاطه کرده است. هرگاه ارتباط شبکیه با مشیمیه زیرین قطع شود به دلیل کمبود اکسیژن و مواد غذایی ابتدا شبکیه کارکرد خود را از دست می‌دهد و فرد دچار مشکل بینایی می‌شود، به‌علاوه اگر این وضعیت طول بکشد بافت‌های شبکیه به‌تدریج می‌میرند یا اصطلاحاً دچار نکروز می‌شوند که یک وضعیت غیرقابل برگشت است. به‌همین دلیل جداشدگی پرده شبکیه (Retinal Detachment) یک اورژانس چشم پزشکی تلقی می‌گردد.

سوراخ شبکیه معمولاً در اثر کشش ناگهانی بخشی از شبکیه ایجاد می‌شود. کره چشم به‌طور طبیعی توسط ماده ژله مانندی به نام زجاجیه پر شده است. در سنین کودکی و جوانی زجاجیه قوام نسبتاً زیادی مثل سفیده تخم‌مرغ دارد و در نتیجه تحرک زیادی ندارد و با فشاری که در داخل به شبکیه وارد می‌کند آن را سر جای خود، چسبیده به دیوار خارجی چشم نگه می‌دارد، به‌علاوه در سنین جوانی زجاجیه در برخی از مناطق اتصالات محکمی به شبکیه دارد. اما به تدریج با افزایش سن زجاجیه قوام خود را از دست می‌دهد و حالت شل و آبکی پیدا می‌کند، در نتیجه هم میزان حرکت آن زیاد می‌شود و هم اتصال آن به شبکه سست می‌شود. در این حالت معمولاً بخش‌های عقبی زجاجیه از شبکیه جدا می‌شود، این حالت را جداشدگی زجاجیه خلفی(posterior vitrous detachment) می‌گویند که حالت بسیار شایعی است و در نهایت در اکثر افراد مسن اتفاق می‌افتد. جداشدگی زجاجیه خلفی به خودی خود بی‌خطر است و فقط باعث ایجاد مگس‌پران (وجود یک سایه متحرک در میدان بینایی) می‌شود، اما گاهی اوقات در زمان جدا شدن زجاجیه از شبکیه، بخشی از شبکیه نیز کشیده می‌شود و یک پارگی یا سوراخ در شبکیه ایجاد می‌شود. از آنجا که سوراخ پرده شبکیه زمینه‌ساز اصلی جداشدگی پرده شبکیه است لازم است کلیه افرادی که جدیداً مگس‌پران پیدا کرده‌اند تحت معاینه دقیق چشم‌پزشکی قرار گیرند تا در صورت وجود سوراخ در پرده شبکیه اقدام درمانی لازم برای آنها انجام گیرد.

جداشدگی پرده شبکیه در واقع به معنای جدا شدن لایه‌های عصبی حساس شبکیه از لایه رنگدانه‌دار شبکیه است (که مسئول تغذیه و متابولیسم شبکیه می‌باشد). از آنجا که این عارضه در صورت عدم درمان مناسب باعث کاهش شدید بینایی می‌شود تشخیص و درمان سریع آن اهمیت فراوانی دارد.

جداشدگی پرده شبکیه به سه شکل اتفاق می‌افتد:

• نوع اول که شایع‌ترین شکل جداشدگی شبکیه است در اثر ایجاد سوراخ در شبکیه پدید می‌آید، به این‌صورت که پس از ایجاد سوراخ در شبکیه، زجاجیه که حالت آبکی پیدا کرده از راه سوراخ به پشت شبکیه نفوذ می‌کند و آن را از لایه‌های خارجی‌تر جدا می‌کند. تموج مایع همراه با حرکات سر و تأثیر نیروی جاذبه باعث گسترش جداشدگی شبکیه می‌شود، به همین دلیل این نوع جداشدگی پرده شبکیه می‌تواند به سرعت پیشرفت کند و باعث جدا شدن کامل شبکیه گردد.
• نوع دوم که جداشدگی کششی (tractional detachment) نام دارد وقتی اتفاق می‌افتد که رشته‌های زجاجیه یا بافت‌های غیرطبیعی از سمت داخل شبکیه را تحت کشش قرار دهند و آن را از روی بافت‌های زیرین بلند کنند. این حالت بیشتر در افراد دیابتی اتفاق می‌افتد.
• نوع سوم جداشدگی شبکیه که چندان شایع نیست در اثر تراوش یا ترشح غیرطبیعی مایع در حد فاصل شبکیه و بافت‌های زیرین اتفاق می‌افتد. این حالت معمولاً ناشی از التهاب، خونریزی یا توده‌های غیرطبیعی داخل چشم است و به‌ندرت به‌صورت خود به خودی اتفاق می‌افتد.

چه کسانی بیشتر در معرض جداشدگی شبکیه قرار دارند؟

عوامل مختلفی باعث افزایش خطر ابتلا به جداشدگی شبکیه می‌شود. مهمترین این عوامل عبارتند از:

• سن: جداشدگی شبکیه به‌صورت خود به خودی در افراد زیر 40 سال نادر است و معمولاً در افراد بالای 50 سال رخ می‌دهد.
• نزدیک‌بینی شدید: در این حالت پرده شبکیه نازک و آسیب‌پذیر است و احتمال ایجاد سوراخ در آن بیشتر از حالت عادی است.
• سابقه جراحی چشمی
• دیابت
• سابقه خانوادگی جداشدگی شبکیه یا سابقه این بیماری در چشم دیگر فرد.
• ضربه شدید به سر و صورت یا چشم
• بیماری، التهاب یا تومور داخل چشمی

علائم جداشدگی پرده شبکیه

• دیدن جرقه‌های نور در میدان بینایی (به‌ویژه اگر بخشی از شبکیه تحت کشش باشد احتمال بروز این علامت بیشتر است)
• دیدن اجسام شناور در جلوی چشم که ممکن است به‌صورت مگس‌پران، لکه‌های تاریک یا تار عنکبوت دیده شود.
• تغییر شکل و کج و معوج شدن اشیا مثل وقتی که فرد از پشت یک شیشه موج‌دار به چیزی نگاه می‌کند.
• احساس وجود پرده یا سایه در جلوی چشم
• کاهش دید ناگهانی

باید توجه داشت که جداشدگی پرده شبکیه باعث درد یا قرمزی چشم نمی‌شود و در مراحل ابتدایی هیچ تغییری در ظاهر چشم ایجاد نمی‌کند. بنابراین در صورت بروز هر یک از مشکلات فوق در اسرع وقت به چشم پزشک مراجعه کنید.

بررسی و تشخیص جداشدگی پرده شبکیه

وقتی بیماری با علایم فوق‌الذکر به چشم پزشک مراجعه می‌کند، چشم پزشک با معاینه شبکیه، جداشدگی شبکیه را تشخیص می‌دهد. برای این منظور معمولاً لازم است مردمک با قطره‌های مخصوص باز شود و شبکیه با یک وسیله مخصوص به نام افتالموسکوپ بررسی شود. پزشک در این معاینه با بررسی محل و اندازه و نوع جداشدگی شبکیه در مورد روش درمانی مناسب تصمیم‌گیری می‌کند.

در موارد نادری که مثلاً به علت خونریزی، دیدن شبکیه با دستگاه افتالموسکوپ مقدور نباشد سونوگرافی چشم می‌تواند اطلاعات مفیدی در مورد وسعت، محل و گاهی علت جداشدگی شبکیه در اختیار پزشک قرار دهد.

پیشگیری جداشدگی پرده شبکیه

تشخیص سریع کلید درمان موفقیت‌آمیز پارگی شبکیه است. اطلاع از کیفیت دید در دو چشم اهمیت اساسی دارد. توصیه می‌شود که کلیه افراد در معرض خطر (افراد نزدیک‌بین، بیماران دیابتی، کسانی که سابقه شخصی خانوادگی جداشدگی پرده شبکیه دارند) روزانه در منزل دید چشم‌هایشان را کنترل کنند برای این منظور باید دید هر یک از چشم‌ها به‌صورت جداگانه با بستن چشم مقابل کنترل گردد و در صورت بروز هر تغییری در دید چشم‌ها در اسرع وقت (حداکثر ظرف24 ساعت) به چشم پزشک مراجعه شود. در صورت بروز هر یک از علائم زیر حداکثر ظرف 24 ساعت به چشم پزشک مراجعه کنید:

• احساس وجود پرده یا سایه در جلوی چشم
• دیدن جرقه‌های نوری
• بروز مگس‌پران جدید و یا افزایش تعداد مگس‌پران (اجسام شناور در جلوی چشم)
• دیدن شبکه‌های تور مانند در جلوی چشم
• هر نوع کاهش دید ناگهانی

تشخیص سریع جداشدگی پرده شبکیه مهمترین عامل در درمان موفقیت‌آمیز آن است.

مایع زجاجیه مایع ژله مانند و بدون عروق و شفافی است که 2/3 خلفی فضای کره چشم را اشغال می‌کند و در بزرگسالان میزان آن حدود 4 میلی‌لیتر است. 99% آن از آب و 1% باقیمانده از کلاژن و هیالورونیک اسید تشکیل یافته است.

خونریزی داخل زجاجیه در اغلب موارد نه به دلیل خونریزی مستقیم در داخل زجاجیه که یک بافت بدون عروق است بلکه در نتیجه خونریزی عروق شبکیه یا لایه عروقی زیر آن (کوروئید) اتفاق می‌افتد. گاهی اوقات خونریزی در داخل عنبیه نیز می‌تواند منجر به خونریزی داخل زجاجیه شود. این خونریزی معمولاً در افراد بالای 50 سال دیده می‌شود اما ممکن است در هر سنی اتفاق بیافتد.

1. تاری دید ناگهانی
2. جرقه‌های نورانی
3. مگس‌پران
4. کوری ناگهانی

این مشکل می‌تواند علل متفاوتی داشته باشد اما شایع‌ترین علل آن عبارتند از:

1. رتینوپاتی دیابتی همراه با رگ‌زایی(Proliferative Diabetic Retinopathy): شایع‌ترین علت خونریزی خود به خودی داخل زجاجیه است. زیرا در دیابت عروق جدیدی در چشم رشد می‌کنند که این عروق شکننده بوده و مستعد خونریزی می‌باشند.
2. جداشدگی پرده شبکیه و سوراخ شبکیهRetinal Tear ممکن است که باعث پارگی یکی از عروق شبکیه شده و در نتیجه ایجاد خونریزی داخل زجاجیه کند.
3. جداشدگی خلفی پرده زجاجیه (جدا شدن زجاجیه از رتین) که در میانسالی و بعد از آن شایع است می‌تواند باعث پارگی یکی از عروق شبکیه شده و در نتیجه ایجاد خونریزی داخل ویتره کند.
4. انسداد ورید مرکزی رتین یا شاخه‌های آن می‌تواند باعث خونریزی داخل ویتره شده و به خصوص در بیماران مبتلا به دیابت یا فشار خون بالا شایع است.
5. ضربه‌های چشمی مانندShaken Baby Syndrome

لازم است که معاینه هر دو چشم صورت گیرد، زیرا معاینه چشمی که درگیر نیست می‌تواند پزشک را در مورد کشف علت کمک کند.

1. اندازه‌گیری حدت بیناییVisual Acuity
2. آزمایش پاسخ مردمک به نور
3. معاینه باslit-lamp
4. معاینه ته چشم به‌صورت مستقیم و غیرمستقیم

اقدامات تشخیصی آزمایشگاهی

هیچ آزمایش خاصی برای تشخیص این حالت وجود ندارد. زمانی که معاینه ته چشم به‌دلیل خونریزی یا کدورت قرنیه یا کاتاراکت امکان‌پذیر نباشد، انجام سونوگرافی الزامی است.

رتینیت پیگمانتر یا (RP (Retinitis Pigmentosa به دسته‌ای از بیماری‌های غیرشایع چشمی گفته می‌شود که در آنها سلول‌های استوانه‌ای Rod Photoreceptor شبکیه با یا بدون سلول‌های مخروطی Cone Photoreceptor درگیر می‌شوند. اگرچه این بیماری با مرور زمان پیشرفت می‌کند اما سیر پیشرفت این بیماری در افراد مختلف متفاوت است. شیوع آن در آمریکا 1/5000 نفر است. این بیماری شایع‌ترین علت شب کوری است.

رتینیت پیگمانتز یک بیماری ارثی است که به‌صورت‌های مختلف (Autosomal Recessive, Autosomal Dominant, X-Linked) به ارث می‌رسد. نوعی از آن که به‌صورت منفرد و بدون سابقه فامیلی مشاهده شده است نیز دیده می‌شود.

در بعضی از مواقع علائم این بیماری خود را از سنین کودکی نشان می‌دهد ولی در اغلب اوقات تا شروع دوران بزرگسالی این بیماری علائم چندانی ندارد. علائم این بیماری عبارتند از:

• کاهش دید در شب و یا نور کم (شب کوری) Nyctalopia
• کاهش دید محیطی که باعث دید تونلی یا Tunnel Vision می‌شود.
• در بعضی از انواع RP و در موارد پیشرفته کاهش دید مرکزی نیز دیده می‌شود.

علامتی که ممکن است در هنگام معاینه ته چشم توسط چشم پزشک دیده شود، مشاهده خطوط سیاه در شبکیه است.

بیماری RP از روش‌های زیر تشخیص داده می‌شود:

• معاینه بالینی
• انجام پریمتری برای بررسی دید محیطی
• ارزیابی فعالیت سلول‌های بینایی با استفاده از ERG

مشاوره ژنتیک در مبتلایان به بیماری تا حد زیادی می تواند مشخص کند که آیا کودک فرد مبتلا درمعرض خطر این بیماری هست یا خیر.

این بیماری می‌تواند باعث از بین رفتن دید محیطی و در مواردی دید مرکزی شود. افراد مبتلا به RP در سنین پایین‌تری مبتلا به کاتاراکت می‌شوند.